fot. Marcin Michańczyk

Graboszczanie to jeden z najważniejszych, bardzo cenionych z ogromnymi osiągnięciami polskich zespołów ludowych. Od chwili powstania w 1963 roku na potrzeby przedstawienia rytualnego „Wesele Grabownickie”, Graboszczanie cieszą się niesłabnącym uznaniem nie tylko w Polsce. Niezliczona ilość nagrań dla Polskiego Radia, telewizji oraz kilkanaście wydanych płyt, w tym te najważniejsze dla Polonia Records, dostępne są na wielu kontynentach nie tylko wśród Polonii, ale także koneserów muzyki ludowej. W ciągu 60 lat istnienia „Graboszczanie” opracowali 28 widowisk obrzędowych, z których wiele zostało nagrodzonych. Widowisko „Nasza Krasula” zajęło I miejsce w Wojewódzkim Konkursie „Ludowe Obrzędy i Zwyczaje” w Giedlarowej w 2008 r. organizowanym przez WDK Rzeszów i jest wystawiane do dnia dzisiejszego (55 razy). Wielokrotnie w okresie świąt Bożego Narodzenia Zespół prezentuje widowisko „Herody”.
Równolegle do Zespołu Obrzędowego powstała Kapela Ludowa, która uczestniczyła w widowiskach oraz dawała samodzielne koncerty. „Graboszczanie” są zdobywcami I miejsca na VII Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Artystycznych Wsi Polskiej w Kielcach (2002 r.) oraz II miejsca na XXVII Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą w 1993 r.
Płyta z serii Polish Folk Music Vol. 61, najdłuższej serii wydawniczej poświęconej muzyce ludowej w Polsce, to bardzo piękne, starannie wydane i ważne wydawnictwo, nie tylko zapis kultury ludowej, ale także dokument bardzo przystępnie przekazany odbiorcy. Coraz rzadziej można zapisać / nagrać oryginalne wersje śpiewów majowych, tym bardziej, iż pieśni z poszczególnych regionów często bardzo się różnią.
Dyskografia Graboszczan zawiera niezwykłe bogaty i różnorodny zbiór utworów ich regionu, których mógłby pozazdrość sam Kolberg. Wśród swoich nagrań mają tradycyjne, frywolne, wiejskie przyśpiewki „Polish sexy folk songs” (2004), ale także Kolędy (1998) i podwójny album wydany w 2014 r. „Wesele Grabownickie”.

Tradycja pieśni Maryjnych w Grabownicy.
[Tekst na podstawie „Grabownica Starzeńska – kartki z dziejów wsi” Autor: Robert Ostrowski, Wyd. 2009, strona 198.]
Przepiękne zwyczaje kultywowano w maju, a więc miesiącu poświęconym Matce Bożej. W dawnej Grabownicy jej kult miał charakter wyjątkowy. Jeszcze przed wschodem słońca, miejscowi wirtuozi trąbki udawali się na wieżę kościoła, gdzie wykonywali instrumentalne wersje pieśni maryjnych. Z wieży kościelnej płynęły na całą wieś melodie takich pieśni jak: „Chwalcie łąki umajone”, „Zawitaj Królowo”, czy „Po górach, dolinach”. Muzycy: Józef Trześniowski, Kazimierz Dżoń i Leopold Korfanty wykonywali utwory solo, choć bywało, że grali razem,
tworząc ostatnie takie trio. Trębaczem majowym był również Stanisław Nędza, oraz 14 letni Tomasz Delimat. Wieczorami przy grabownickich kapliczkach przydrożnych, zbierali się ludzie, głównie kobiety i dziewczęta, aby oddać cześć Matce Bożej, śpiewając pieśni majowe. Szczególną estymą cieszyła się kapliczka „Cygańska”, przy której gromadziło się nawet kilkadziesiąt osób. Śpiewano pod kapliczką cygańską do roku 1999-2000 i w grocie obok kościoła.

GRABOWNICKIE KAPLICZKI
Według słownika języka polskiego wyd. PWN – Warszawa 1983, kapliczka – to mała uboga budowla przy drodze, na skrzyżowaniach, na drzewach, z obrazami, lub figurami świętych.
Kapliczka typu dworkowego stanowi formę pośrednią między architekturą sakralną, a budownictwem ludowym. W Grabownicy zachowała się tylko jedna kapliczka domkowa. Stoi ona przy skrzyżowaniu drogi głównej z drogą wiodącą do kościoła. Jest wykonana z cegły, otynkowana i podzielona. Dach jest dwuspadowy i pokryty blachą. Wewnątrz znajduje się obraz Matki Bożej Różańcowej. Wiek kapliczki określono na przełom XIX i XX wieku. Kapliczkę tą mieszkańcy Grabownicy nazywają Cygańską. W latach 60-tych XX wieku, regionalista i etnograf, założyciel Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie zapisał historię kapliczki na tomach książki „Po Rzeszowskim Pogórzu błądząc” – wydanie Kraków 1974 roku. Franciszek Kotula [ur.1900 roku] wędrował i po Grabownicy, rozmawiał z najstarszymi mieszkańcami wsi i spisał ich opowieści i życie dawnej wsi. Franciszek Kotula był obecny na premierze „Wesela Grabownickiego” 14 VI 1964 roku i jego pochlebna recenzja tego widowiska znajduje się w książce „Muzykanty”. W 2018 roku kapliczka została gruntownie odnowiona i odzyskała dawny blask. Koszt renowacji poniosła rodzina z Grabownicy, chcąca pozostać anonimową. Uroczyste poświęcenie odnowionej kapliczki odbyło się 7 X 2018 roku przez księdza Jana Szmyda – proboszcza parafii
Grabownica Starzeńska.
Najstarsza kapliczka w Grabownicy typu wnękowego znajduje się blisko centrum wsi przy drodze głównej. Jest wybudowana z cegły. W dolnej części na cokole umiejscowiona jest tablica, na której widnieje napis: „Fundator Jan Pilszak 15 maja r. 1888” . Kapliczka jest otynkowana i pobielona, dach wykonany z blachy. We Frontonie kapliczki jest wnęka oszklona i zamykana, a w niej gipsowa figura Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej. W drugiej wnęce pod dachem umieszczono krzyże. Kapliczkę ufundował Jan Pilszak jako wotum dziękczynne za to, że w pożarze nie spłonął mu cały budynek.
W części Grabownicy zwanej „Góra” jest kapliczka wnękowa prawdopodobnie wybudowana na początku XX wieku, jej budowniczym był Józef Zajdel. Kapliczka murowana z cegły, otynkowana i pobielona, dach pokryty czerwoną dachówką. W górnej wnęce stoi figura Najświętszego Sercs Jezusowego, a w dolnej figura Matki Bożej Niepokalanej. Kapliczka stoi przy drodze głównej w kierunku Sanoka. W Grabownicy są kapliczki przydomowe, prywatne, m.in. na podwórzu domu Edwarda i Józefy Irzyk, w obejściu Herminy Grządziel, czy kapliczka z figurą Matki Bożej Fatimskiej na posesji Janusza Madury, organisty parafii Grabownica.

Photo: Marcin Michańczyk
Legendy brzozowskie: Cygańska kaplica w Grabownicy.
W Grabownicy, powiat brzozowski, typową podgórską kaplicę nazywa się powszechnie Cygańską. A historia tej nazwy też jest wielce romantyczna. ITD…